18/7/10

Ηλιοπροστασία...


ΗΛΙΟΣ
Ο καλύτερός μας φίλος ο χειρότερός μας εχθρός.

Η υπεριώδης ακτινοβολία (UV), χωρίζεται στις ζώνες UVA, UVB και UVC. Όλες έχουν διαφορετικές – αρνητικές κυρίως – επιπτώσεις στο δέρμα.
Οι ακτίνες UVC είναι οι πιο επικίνδυνες. Σε βιολογικά εργαστήρια χρησιμοποιούνται για απολύμανση και εξολόθρευση βακτηριδίων. Ευτυχώς όμως οι ακτίνες αυτές εμποδίζονται – μέχρι στιγμής τουλάχιστον – από το όζον της ατμόσφαιρας.
Από τις ακτίνες που φτάνουν ως εμάς, οι UVB είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες για την επιδερμίδα, γιατί επηρεάζουν άμεσα το DNA των κυττάρων, ευθύνονται για την πρόωρη γήρανσή του και για την εμφάνιση καρκίνου του δέρματος. Σε αυτές οφείλεται, επίσης, το ηλιακό ερύθημα, τα εγκαύματα και η ηλίαση. Έχουν την ικανότητα να προκαλούν μελανογένεση, δηλαδή σύνθεση μελανίνης από τα μελανοκύτταρα και συνεπώς ευθύνονται και για τους λεκέδες στο δέρμα μας.

Η δράση των ακτίνων UVA ήταν για πολλά χρόνια σχετικά άγνωστη. Οι έρευνες, όμως των τελευταίων χρόνων έδειξαν ότι είναι εξίσου επικίνδυνες με τις UVB. Η παρουσία των ακτίνων UVA είναι σταθερή καθ’ όλη τη διάρκεια της μέρας, ενώ οι UVΒ βρίσκονται στο μάξιμουμ της έντασής τους στο διάστημα 10.00 π.μ. – 16.00 μ.μ.


Ευθύνονται και αυτές για τη φωτογήρανση γιατί ένα μέρος τους φτάνει στο χόριο, τη στοιβάδα η οποία βρίσκεται κάτω από την επιδερμίδα, και καταστρέφει το κολλαγόνο και τη ελαστίνη, τις ίνες που διατηρούν τη σφριγηλότατα και την ελαστικότητα της επιδερμίδας. Επιπλέον εξασθενούν το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού προκαλώντας έτσι φθορά των κυττάρων, φωτοευαισθησία, αλλεργικές αντιδράσεις και καρκίνο του δέρματος.

EΝΑ ΚΑΙ ΜΟΝO ΗΛΙΑΚΟ ΕΓΚΑΥΜΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΔΕΡΜΙΔΑ ΕΝΟΣ ΠΑΙΔΙΟΥ ΔΙΠΛΑΣΙΑΖΕΙ ΑΥΤΟΜΑΤΩΣ ΤΗΝ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ ΟΤΑΝ ΕΝΗΛΙΚΙΩΘΕΙ. ΑΝΤΙΘΕΤΑ, Η ΣΩΣΤΗ ΑΝΤΙΗΛΙΑΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΗΛΙΚΙΑ ΤΩΝ 12 ΧΡΟΝΩΝ ΜΕΙΩΝΕΙ ΚΑΤΑ 80% ΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΟΥ.

Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι το μαύρισμα είναι η ορατή απόδειξη της φθοράς στο δέρμα μας κάθε φορά που εκτίθεται στον ήλιο. Τα κύτταρά του, για να αμυνθούν, εκκρίνουν μελανίνη ενώ παράλληλα προστατεύουν την επιδερμίδα αυξάνοντας τους ρυθμούς κερατινοποίησής τους με αποτέλεσμα η επιφάνειά της να γίνεται πιο τραχιά. Στα βαθύτερα στρώματα του δέρματος, η ηλιακή ακτινοβολία επιτίθεται μειώνοντας ή εξασθενώντας σταδιακά τα κύτταρα- «φρουρούς» που ειδοποιούν να σημάνει συναγερμός και να ενεργοποιηθεί ο αμυντικός μηχανισμός της επιδερμίδας.

Παράλληλα, η εκφύλιση του κολλαγόνου και της ελαστίνης στερεί την επιδερμίδα από το «δομικό της σκελετό», ο οποίος την κρατά σφριγηλή και ελαστική. Η φωτογηρασμένη επιδερμίδα χαρακτηρίζεται από το βάθος των ρυτίδων και το κιτρινωπό της χρώμα.

Στη βασική στοιβάδα, τέλος, παρατηρείται – ιδιαίτερα μετά τα 30 μας χρόνια – μείωση του αριθμού των μελανοκυττάρων. Για το λόγο αυτό, μεγαλώνοντας, μαυρίζουμε πιο δύσκολα. Η πυκνότητα όμως των μελανοσωμάτων αυξάνεται με την ηλικία με αποτέλεσμα να κατανέμεται άνισα η μελανίνη και να εμφανίζονται στην επιφάνεια της επιδερμίδας οι γνωστές πανάδες ή ηλιακές κηλίδες.
Τα αντηλιακά φίλτρα δεσμεύουν τις ακτίνες UV και προστατεύουν την επιδερμίδα από τις άμεσες βλάβες τις οποίες προκαλεί ο ήλιος, όπως είναι το έγκαυμα. Για πολλά χρόνια η προστασία που παρείχαν περιοριζόταν στην ακτινοβολία UVB. Σήμερα, η νέα γενιά των αντηλιακών προϊόντων περιέχει φίλτρα ευρέος φάσματος τα οποία μπορούν να προστατεύσουν σε μεγάλο βαθμό την επιδερμίδα και από τις ακτίνες UVA.

Τα αρχικά SPF, FPS και IP σημαίνουν το ίδιο ακριβώς πράγμα: το χρόνο που μπορούμε να μείνουμε στον ήλιο χωρίς να υποστούμε έγκαυμα. Για παράδειγμα, αν χωρίς αντηλιακό μπορούμε να μείνουμε 10 λεπτά στον ήλιο, όταν χρησιμοποιήσουμε ένα προϊόν με SPF 15, μπορούμε, θεωρητικά, να δεκαπενταπλασιάσουμε το χρόνο παραμονής μας χωρίς να κινδυνεύουμε να καούμε. Ο δείκτης προστασίας SPF δηλώνει κυρίως το βαθμό προστασίας κοινό για κάθε προϊόν που κυκλοφορεί.


ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΝΑ ΜΕΙΩΣΟΥΜΕ ΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΗΛΙΟ.
Σταδιακή και σύντομη έκθεση στον ήλιο – όχι μαύρισμα «express»
Μείωση χρόνου έκθεσης στον ήλιο
Διατροφή με πλούσια σε Β – καροτίνη φρούτα και λαχανικά
Προετοιμασία του δέρματος
Καπέλο, ομπρέλα, σκιά.
ΑΝΤΙΗΛΙΑΚΟ, (να ανανεώνεται κάθε 2 ώρες) ακόμα και το χειμώνα… ακόμη και σε σκιά ή συννεφιά.
Ενυδάτωση και ενυδατικά προϊόντα.

Για όσες γνωρίζουν τις βλαβερές συνέπειες της ηλιοθεραπείας, αλλά ταυτόχρονα ζηλεύουν την μπρούτζινη επιδερμίδα των stars, που φοβούνται την επικινδυνότητα των solarium*(βλέπε άρθρο associated press) αλλά και τις χημικές ουσίες που περιλαμβάνονται στα συστήματα αυτομαυρίσματος και αερογράφου,

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ ΔΕΡΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ

Οι περισσότερες θεραπείες για τις δυσχρωμίες, αναστέλλονται το καλοκαίρι λόγω της ηλιοφάνειας και αυτό συμβαίνει γιατί έχουν σαν πρωταρχικό συντελεστή την αποφλοίωση. Η αποφλοίωση είτε πραγματοποιείται με διαφόρων ειδών οξέα, είτε με μηχανικούς τρόπους. Και οι δύο τρόποι προκαλούν φωτοευαισθησία. Συνεπώς η χρήση τους, ειδικά στη χώρα μας που επικρατεί μεγάλη ηλιοφάνεια, είναι, το καλοκαίρι, απαγορευτική. Ιδεώδης αντικατάσταση των αποφλοιώσεων με οξέα αποτελεί η αποφλοίωση με τα AFA’S, τα αποκαλούμενα «αμινοξέα της νέας χιλιετίας».

‘AFA’ είναι το ακρόνυμο του Amino acid Filaggrin based Antioxidants.
Η φιλαγγρίνη είναι μία πρωτείνη που σχηματίζεται στο επάνω στρώμα του δέρματος, την επιδερμίδα. Μεταβολίζεται στην επιδερμίδα σε διάφορα αμινοξέα που αποτελούν τους κυρίως αγωγούς της ικανότητας του δέρματος να διατηρεί την υγρασία του.

ΗΛΙΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΧΕΙΛΗ

Τα κραγιόν περιέχουν τρία βασικά συστατικά: Κερί, λάδι και χρώμα

Τα χείλη μας δεν έχουν μελανίνη για να τα προστατεύει, σε αντίθεση με το υπόλοιπο δέρμα του σώματος μας, και δεν έχουν λιποαδένες. Αυτό το γεγονός μπορεί να προκαλέσει προβλήματα όπως κάψιμο, ξεφλούδισμα και υπερβολική ξηρότητα. Στο χέρι σας είναι να διατηρείτε τα χείλη σας όσο το δυνατόν πιο υγιή.

Απαραίτητη λοιπόν είναι η προστασία τους από τον ήλιο με ένα αντιηλιακό κραγιόν.


Προβλήματα σε αυτιά, στόμα, ιγμόρεια

Το «αυτί του κολυμβητή» από κολύμπι σε μολυσμένα νερά, οι μυκητιάσεις του αυτιού από τις πισίνες και η ρήξη τυμπάνου από καταδύσεις είναι συχνά προβλήματα, που ταλαιπωρούν την ακοή μας το καλοκαίρι.

1. «Αυτί του κολυμβητή» (εξωτερική ωτίτιδα)

Το 10% του πληθυσμού έχει προσβληθεί τουλάχιστον μία φορά από τη νόσο. Πρόκειται για φλεγμονή του δέρματος του πόρου του αυτιού, δηλαδή της οπής που οδηγεί στο τύμπανο. Η βλάβη στον προστατευτικό μηχανισμό του αυτιού, λόγω της ζέστης και της υγρασίας το καλοκαίρι, ευνοεί την είσοδο μικροβίων. Εκδηλώνεται συνήθως ύστερα από κολύμπι στη θάλασσα ή στην πισίνα. Μεγάλο πρόβλημα είναι οι συχνές υποτροπές της νόσου. Σοβαρές επιπλοκές είναι τα αποστήματα και η επέκταση της φλεγμονής σε γειτονικούς ιστούς.

Αντιμετώπιση: Συχνός τοπικός καθαρισμός του αυτιού από ωτορινολαρυγγολόγο, σταγόνες με αντιβιοτικό και κορτιζόνη για τον έξω ακουστικό πόρο, παυσίπονα και αντιφλεγμονώδη φάρμακα. Όχι στην είσοδο νερού στο αυτί και στο ξύσιμο ή «σκάλισμα» του αυτιού.

2. Ωτομύκωση

Πρόκειται για εξωτερική ωτίτιδα που οφείλεται σε μύκητες. «Δηλαδή σε ένα είδος μικροοργανισμών, των οποίων η ανάπτυξη ευνοείται από την υγρασία και το καλοκαίρι ενδημεί τις κυρίως στις πισίνες και λιγότερο στη θάλασσα», εξηγεί ο αναπληρωτής καθηγητής κ. Δ. Κανδηλώρος. «Οι μύκητες αυτοί είναι ο aspergillus niger και o candida albicans. Ο γιατρός στην ωτοσκόπηση μπορεί να δει μάζα μυκήτων, με εμφάνιση σαν μπαμπάκι ή μούχλα».

Εκδηλώνεται με έντονο κνησμό, πόνο και απόφραξη του έξω ακουστικού πόρου, με αποτέλεσμα τη βαρηκοΐα.

Αντιμετώπιση: Τοπική φαρμακευτική αγωγή με ειδικά αντιμυκητιασικά φάρμακα. Πολύ σημαντικός είναι ο τοπικός καθαρισμός από ειδικό ωτορινολαρυγγολόγο. Μη χρησιμοποιείτε αντιβιοτικά και κορτιζόνη, γιατί προκαλούν υποτροπή της νόσου

3. Διάτρηση τυμπανικού υμένα

Kατά τη διάρκεια των καταδύσεων, η υψηλή πίεση στο τύμπανο μπορεί να προκαλέσει διάτρηση στον τυμπανικό υμένα του αυτιού. «Η διάτρηση εκδηλώνεται κυρίως με έντονο πόνο και εκροή μικρής ποσότητας αίματος στον πόρο του αυτιού», περιγράφει η κ. Αιμιλία Ιακώβου, γιατρός της Ωτορινολαρυγγολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. «Κατά την ωτοσκόπηση, ο γιατρός παρατηρεί οπή στο τύμπανο. Η διάτρηση μπορεί να επουλωθεί αυτόματα, χωρίς παρέμβαση. Εάν δεν συμβεί αυτό, πρέπει να προχωρήσουμε σε επέμβαση και διόρθωση του ρήγματος (τυμπανοπλαστική)».

Αντιμετώπιση: Αντιβιοτική αγωγή, αποφυγή εισόδου του νερού στο αυτί και ιατρική παρακολούθηση.

4. Χρόνια μέση ωτίτιδα

Η είσοδος μολυσμένου νερού από θάλασσα ή πισίνα σε όσους πάσχουν από χρόνια μέση ωτίτιδα ή έχουν χειρουργηθεί για φλεγμονώδεις παθήσεις του αυτιού, μπορεί να οδηγήσει σε επιδείνωση της κατάστασης και εκ νέου μόλυνση. Η φλεγμονή εκδηλώνεται με πόνο και έκκριση πύου.

Αντιμετώπιση: Αντιβιοτική αγωγή από το στόμα και αντιβιοτικές σταγόνες τοπικά.

5. Παραρρινοκολπίτιδα

Σε περιπτώσεις χρόνιας παραρρινοκολπίτιδας _ κυρίως σε ιγμορίτιδες _ μπορεί να εμφανιστεί έξαρση των συμπτωμάτων, λόγω της έκθεσης στον ήλιο και τη ζέστη. «Με την είσοδο μολυσμένου νερού στα στόμια των ιγμορείων, μπορεί να προκληθεί στάση του υγρού στα ιγμόρεια, επιμόλυνση από παθογόνα μικρόβια και φλεγμονή», επισημαίνει ο κ. Κανδηλώρος.

Η πάθηση εκδηλώνεται με ρινική συμφόρηση, πυώδη έκκριση της μύτης, πονοκέφαλο, πόνο στην περιοχή του ιγμόρειου και χαμηλό πυρετό.

Αντιμετώπιση: Αποσυμφορητική αγωγή στη μύτη, ρινοπλύσεις με φυσιολογικό ορό και αντιβιοτική αγωγή για το μικρόβιο.

6. Στοματίτιδα, φαρυγγίτιδα

Η έκθεση σε μικρόβια και άλλους μικροοργανισμούς της θάλασσας και της πισίνας, η οποία ευνοείται και από τις υψηλές θερμοκρασίες της εποχής, καθώς και η είσοδος νερού στη στοματική κοιλότητα μπορεί να προκαλέσει την εμφάνιση στοματίτιδας ή φαρυγγίτιδας σε ανθρώπους με επιβαρημένη υγεία. «Οι παθήσεις αυτές εκδηλώνονται με πόνο στον στοματοφάρυγγα και δυσκολία στην κατάποση», εξηγεί ο κ. Κανδηλώρος. «Ο γιατρός παρατηρεί ερυθρότητα του στοματοφάρυγγα ή και λευκωπές πλάκες».

Αντιμετώπιση: Τοπική αντισηπτική αγωγή και αντιβίωση από το στόμα.

7. Δυσλειτουργία ευσταχιανής σάλπιγγας

Το καλοκαίρι, η έκθεση σε αλλεργικούς παράγοντες που συναντώνται στο νερό της θάλασσας ή της πισίνας, καθώς και η έκθεση στο χλώριο της πισίνας, μπορεί να προκαλέσει σε άτομα με δυσλειτουργία της ευσταχιανής σάλπιγγας συσσώρευση υγρού στο μέσο αυτί και εκκριτική ωτίτιδα και βαρηκοΐα.

Αντιμετώπιση: Αποσυμφορητική αγωγή με σπρέι στη μύτη και ρινοπλύσεις με φυσιολογικό ορό.

Συμβουλές πρόληψης

* Εάν έχετε ευαισθησία στα αυτιά ή πάσχετε από διαβήτη, όταν κολυμπάτε να φοράτε ωτοασπίδες ή ειδικά κάλυπτρα στα αυτιά.

* Εάν αισθανθείτε φαγούρα ή πόνο στο αυτί, να πάτε αμέσως σε γιατρό.

* Εάν μπει νερό στο αυτί μη χρησιμοποιείτε μπατονέτες, αλλά να το σκουπίζετε απαλά με πετσέτα.

Προσοχή στα θαλάσσια σπορ

Για να προλάβετε τα (συχνά) ατυχήματα στα καλοκαιρινά σπορ, ο διευθυντής Ορθοπεδικής Χειρουργικής και Αθλητιατρικής στο Ιατρικό Κέντρο Northern Westchester της Νέας Υόρκης δρ Βίκτορ Κάμπι, συμβουλεύει:

* Να κάνετε σπορ μόνο εάν είστε σε καλή φυσική κατάσταση

* Μην ξεχνάτε να ζεσταίνετε τους μυς σας πριν αρχίσετε

* Να γνωρίζετε τους κανόνες κάθε αθλήματος και να τους ακολουθείτε

* Να έχετε τον σωστό εξοπλισμό, που να ταιριάζει στο δικό σας σώμα (μπορεί να σώσει τα μάτια, τα δόντια, τις αρθρώσεις, ίσως και τη ζωή σας)

* Να ξεκουράζεστε τακτικά, ιδίως εάν αισθανθείτε κουρασμένος ή εάν πονάτε




'Ενας ειδικος μας μιλαει για την ηλιοπροστασια...

Του Γιώργου Κιοσσέ, Φαρμακοποιού

Τις τελευταίες δεκαετίες οι περιβαλλοντικές μεταβολές αλλά και η μη τήρηση των κανόνων ηλιοπροστασίας έχουν συμβάλει στην αύξηση των φαινομένων βλαπτικής επίδρασης του ήλιου στο ανθρώπινο δέρμα και μάλιστα στους νέους ανθρώπους.

Ένα στα δύο Ελληνόπουλα έχει υποστεί ένα βαθύ έγκαυμα πριν φθάσει στα 18.

Στατιστικά στοιχεία καταδεικνύουν ότι οι νέοι που έχουν χρησιμοποιήσει μέχρι τα 18 τους αντιηλιακή προστασία έχουν 80% λιγότερε πιθανότητες να αναπτύξουν καρκίνο του δέρματος.

Η προβολή του μαυρισμένου δέρματος ως σύμβολο υγείας και ομορφιάς στο πρώτο ήμισυ του προηγούμενου αιώνα έχει περάσει ανεπιστρεπτί.

Οι μακροχρόνιες επιπτώσεις των φαινομένων ‘απουσία ηλιοπροστασίας με αλόγιστη ηλιοθεραπεία’, είναι η πρόωρη γήρανση του δέρματος, ο καρκίνος του δέρματος και ο πρόωρος καταρράκτης των ματιών.

Η σοβαρότερη μορφή καρκίνου του δέρματος είναι το μελάνωμα. Όμως η εμφάνισή του τα τελευταία χρόνια σε όλο και περισσότερο νεαρά άτομα έχει συσχετισθεί άμεσα με την υπέρμετρη έκθεσή τους στον ήλιο χωρίς προστασία, σε ποσοστό 90% και με ετήσιο ρυθμό αύξησης των περιστατικών 4%.

Σωστή προστασία

Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι το αντιηλιακό μας προστατεύει 100% από την υπέρυθρη και υπεριώδη ακτινοβολία. Αυτό όμως δεν είναι σωστό.

Η σωστή προστασία αποτελείται από το σωστό αντιηλιακό προϊόν, από τη χρήση καπέλου, μπλούζας, γυαλιών, από την χρήση ομπρέλας στη θάλασσα και την αποφυγή έκθεσής μας στον ήλιο κατά τις μεσημεριανές ώρες (11:00 – 5:00 μ.μ.).

Τέλος το αντιηλιακό προϊόν που θα χρησιμοποιήσουμε, θα πρέπει να είναι ‘φρέσκο’ και η προμήθειά του να γίνεται από το φαρμακείο για να είμαστε σίγουροι για την ποιότητά του.

Η επιλογή του θα πρέπει να γίνεται ανάλογα με το πόσο εύκολα καίγεται κάποιος στον ήλιο (φωτότυπος) και ανάλογα με την λιπαρότητα του δέρματος.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΟ ΔΕΡΜΑ             ΚΡΕΜΑ
ΛΙΠΑΡΟ ΔΕΡΜΑ                    GEL SPRAY 
ΞΗΡΟ ΔΕΡΜΑ                      ΥΔΑΤΙΚΟ ΠΡΟΙΟΝ



ΠΙΝΑΚΑΣ 2 - 

ΦΩΤΟΤΥΠΟΣΤΥΠΟΣ  ΔΕΙΚΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ             ΕΓΚΑΥΜΑ          ΜΑΥΡΙΣΜΑ
I                                                30+                              ΕΥΚΟΛΑ                    ΟΧΙ
ΙΙ                                               30                                 ΕΥΚΟΛΑ                  ΛΙΓΟ
ΙΙΙ                                              25                         ΑΡΚΕΤΑ ΕΥΚΟΛΑ     ΕΥΔΙΑΚΡΙΤΟ
IV                                              20                                ΔΥΣΚΟΛΑ                ΕΝΤΟΝΟ
V+VI                                         15                          ΠΟΛΥ ΔΥΣΚΟΛΑ             ΠΟΛΥ


Όσο πιο ανοιχτό είναι το χρώμα του δέρματός μας τόσο μεγαλύτερη προστασία από την ηλιακή ακτινοβολία χρειάζεται. Δηλαδή οι άνθρωποι με πολύ ανοιχτό χρώμα ανήκουν στο φωτότυπο Ι και αυτό με πολύ σκουρόχρωμο στις κατηγορίες V και VI. Οι πρώτοι ανήκουν στην κατηγορία υψηλού κινδύνου και θα πρέπει, όπως αναφέρουμε παραπάνω, να προστατεύονται περισσότερο.

Τέλος, οι άνθρωποι που κάνουν χρήση ορισμένων κατηγοριών φαρμάκων όπως καρδιολογικά, αντιδιαβητικά, διουρητικά, ηρεμιστικά και αντιβιοτικά, να συμβουλεύονται τον γιατρό ή τον φαρμακοποιό τους πριν την έκθεση στον ήλιο, γιατί κινδυνεύουν να εκδηλώσουν φωτοδερματίτιδα.

Χρήσιμο είναι να αναφερθεί ότι τα βρέφη και τα μικρά παιδιά χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής από την ηλιακή ακτινοβολία, μέχρι την ηλικία των πέντε ετών, όπως και ότι η ηλιακή προστασία είναι απαραίτητη όλο το χρόνο, ανεξάρτητα του φωτοτύπου τόσο στη θάλασσα όσο και στο βουνό.

Πηγές:http://ygeia.tanea.gr/default.asp?pid=5&faqID=6909&la=1
   http://www.morphe.gr/portal/cosmetic-medical-spas-in-greece/nea-plirofories-aisthitiki-iatriki/223-ola-osa-tha-prepei-na-kserete-gia-tin-ilioprostasia


pmicha